ایام انتخابات با شروع دورهٔ زمانی که نامزدهای انتخاباتی اجازهٔ تبلیغ پیدا می‌کنند؛ یکی از پرکار‌ترین روزهای چاپخانه‌ها را رقم می‌زند. هرچند امسال باتوجه به شرایط اقتصادی نامناسبی که صنعت چاپ کشور هم‌پا با دیگر بخش‌های کشور به خصوص در حوزهٔ فرهنگ به آن مبتلا شده است، شاید آنقدر‌ها هم نتوان به تاثیرگذاری جدی چاپ اقلام انتخاباتی در شرایط اقتصادی چاپخانه‌ها امید بست. با این همه انتظار می‌رود از آن‌جا که تبلیغات جزو جدایی‌ناپذیر انتخابات است، رویداد مهمی مانند دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات مجلس خبرگان، همچون یک داروی تقویتی برای مدتی به صنعت چاپ کمک کند. زیرا تبلیغاتِ تایید صلاحیت‌شدگان از میان ۱۲ هزار و ۱۲۳ نفر کاندیدای ورود به مجلس شورای اسلامی و نزدیک به ۹۰۰ نفر نامزد انتخابات خبرگان، حجم سفارش‌های چاپخانه‌های دولتی و خصوصی را افزایش می‌دهد و شور و حالی که در سطح شهر‌ها دیده می‌شود، از دلِ همین چاپخانه‌ها بیرون می‌آید.

نگاهی به تیراژ و طیف گستردهٔ اقلام تبلیغاتی نامزد‌ها

بخش زیادی از اقلام تبلیغاتی نامزدهای تایید صلاحیت شده را پوستر‌ها، بروشور‌ها و بنرهای چاپی دربرمی‌گیرد که تنوع ظاهری و اندازه‌ای وسیعی دارند. پوستر ۵۰×۳۵ عمودی، پوستر ۵۰×۵/۱۷ عمودی و افقی، بروشور‌های زندگینامه و تبیین برنامه‌ها در قطع ۵۱×۱۴ و دیگر کار‌های تبلیغی متنوع که در ابعاد مختلف A۲، A۳، ‌A۴ و A۵ چاپ می‌شوند، بخشی از تبلیغات نامزدهای انتخاباتی به حساب می‌آیند. البته سایز و اندازهٔ مجاز برای تبلیغات قبل از هر انتخابات از طرف ادارهٔ اماکن و ادارهٔ امور چاپ و نشر وزارت ارشاد اعلام می‌شود و اقلام تبلیغاتی عموما در قطع ۵۰×۳۰ و ۷۰×۵۰ چاپ و توزیع می‌شوند.

براساس آماری که خبرنگار ایلنا به‌دست آورده، ۶۵ تا ۷۰ درصد هزینه‌های تبلیغاتی نامزد‌ها سهم تهیهٔ کارهای چاپی می‌شود که بعد‌تر توسط ستادهای تبلیغاتی کاندیدا‌ها در سطح شهر توزیع یا نصب می‌شوند. در کمترین آمار، چاپ هر سری کار تبلیغاتی به شمارگانِ ۱۰۰۰ نسخه و در بیشترین تیراژ هم به ۵۰۰۰ می‌رسد که معمولا در چندین نوبت تجدید می‌شوند یا به دلیل حفظ تنوع در کارهای تبلیغاتی نامزد مذکور به صورت پراکنده در تیراژهای مختلف زیر چاپ می‌روند. تیراژ‌های نهایی و مجموع تمام کارهای تبلیغاتی چاپ شده هم از ۱۰۰۰هزار تا ۵ میلیون برای نامزدهای مختلف و براساس میزان ارتباطات، اسپانسر، بودجه و.... متغیر است.

با کنار هم قرار دادن این اعداد و ارقام از آمار کارهای تبلیغاتی در کنار عرفِ تعرفه‌های چاپ که براساس دورِ ماشین (غالبا تیراژ ۵ هزارتایی) و باتوجه به سایز، تیراژ و تعداد رنگ (تک رنگ، دو رنگ یا چهار رنگ) محاسبه می‌شود، هر بار چاپ کارهایی در سایز ۵۰×۳۵ با دور چاپ معمول ۲۵۰ هزار تومان، کارهای سایز ۷۰×۵۰ با دور چاپ معمول ۳۵۰ هزار تومان و کارهایی در سایز ۱۰۰×۷۰ با دور چاپ معمول، ۷۰۰ هزار تومان هزینه دارد. برای بالا‌تر از ۵ هزار دور نیز دوباره همین هزینه تکرار می‌شود. البته‌گاه سفارش‌ها در قالب چند سایز کوچک داخل یک کاغذ یا مقوای سایز بزرگ زیرچاپ می‌روند که تعداد دور ماشین‌ها کاهش پیدا کند و هزینه متعادل می‌شود. در‌‌نهایت با یک حساب و کتابِ سرانگشتی سفارش و چاپ کارهای چاپی نامزدهای اصلی و به‌نام انتخابات هر بار حدود ۱ تا ۲ میلیون تومان هزینه بر‌می‌دارد.

این مسئله را هم باید درنظر داشت که در شرایط هم‌زمانی انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان و آنهم با این حجم از متقاضی و نامزد، زمان مفید برای یک پوستر حداکثر ۲ روز است چراکه مطممئنا تبلیغات؛ روی تبلیغات نصب می‌شود و سرعت پوشش ستادهای انتخاباتی نامزد‌ها باید بسیار بالا باشد، پس احتمالا امسال این اعداد و ارقام بالا‌تر هم می‌رود.

سهم صنعت چاپ از این تبلیغات گسترده چقدر است؟

با این شرایط باید دید سهم اقتصاد به‌هم ریختهٔ صنعت چاپ از این بریز و به‌پاش‌های انتخاباتی چقدر خواهد بود و انتخابات چه اندازه می‌تواند رونقی به صنعت چاپ داده و خون تازه‌ای در رگ‌های چاپخانه‌ها تزریق کند؟

جلال ذکایی (مدیر اسبق ادارهٔ چاپ و نشر وزارت ارشاد) دربارهٔ میزان تاثیرگذاری انتخابات در جان گرفتن صنعت چاپ می‌گوید: چاپخانه‌ها هیچ محدودیتی برای قبول سفارش بروشور، پوستر و... نامزدهای انتخاباتی ندارند و معمولا ظرفیت‌های کمی و کیفی در انجام کارهای تبلیغاتی توسط یک چاپخانه مدنظر قرار می‌گیرد. اقلام تبلیغاتی و انتخاباتی برای سمت‌های مختلف کمی متفاوت هستند و بیشتر هم از طریق ستادهای انتخابی نامزد‌ها پیگیری و سفارش‌ها نهایی می‌شوند. به عنوان مثال در انتخابات ریاست‌جمهوری تمرکز بیشتر در چاپخانه‌های تهران دیده می‌شود اما در انتخابات مجلس و خصوصا شورا‌ها توزیع سفارش‌ها گسترده است و به شهرستان‌ها هم کشیده می‌شود. اما در بخشِ آورده و گردشِ اقتصادی؛ چاپ کارهای تبلیغاتی چندان تاثیری برای صنعت چاپ ندارد و بیشتر شبیه یک مُسَکِن عمل می‌کند تا درمانِ قطعی، چراکه فقط یک موج است و نهایتا یک ماه دوام دارد. حال آنکه در بیداری صنعتِ چاپِ مواردی می‌توانند تاثیرگذار باشند که زود فروکش نکرده و دامنه‌دار باشند. درواقع زمانِ انتخابات برای چاپخانه‌ها؛ اضافه کردنِ شیفتِ شب و افزایش کاری درپی دارد اما آوردهٔ مالی آنقدر‌ها نیست که برای این صنعت جدی به حساب آید.

بهمن پورمند (عضو هیئت مدیرهٔ اتحادیهٔ چاپخانه‌داران) هم در این‌باره اضافه می‌کند: بیشتر چاپخانه‌های دولتی و نیمه دولتی در چاپِ تبلیغات نامزدهای انتخاباتی نقش دارند. درواقع گروه‌ها و جریانات سیاسی براساس ارتباط خود با چاپخانه‌های دولتی و نیمه‌دولتی سفارش تبلیغات خود را ارائه می‌دهند. گاهی هم به هر ترتیبی؛ فلان چاپخانه سفارش می‌شود یا به ‌نوعی اسپانسر یک نامزد خاص معرفی می‌شود. مثلا در دورهٔ قبلی انتخابات ریاست جمهوری بیشتر تمرکز روی کارهای تبلیغی تصویری از طریق تلویزیون بود.

در کنار توضیحات اهالی صنعت چاپ؛ توجه به این مسئله که برخی از نمایندگان مجلس؛ خود دارای چاپخانه هستند یا عدهٔ دیگر به نحوی از طریق روابط حزبی و سیاسی با چاپخانه‌هایی مراوده دارند، شاید بهتر پاسخگویی سوال درباره تاثیر فضای انتخاباتی بر گردش مالی چاپخانه‌ها باشد.

باید و نبایدهای چاپ تبلیغات نامزد‌ها

همان‌طور که بالا‌تر هم اشاره شد، سایز و اندازهٔ مجاز برای تبلیغات قبل از هر انتخابات از طرف ادارهٔ اماکن و ادارهٔ امور چاپ و نشر وزارت ارشاد اعلام می‌شود. در ابلاغ رسمی دستورالعمل‌های اداری؛ چاپ کارهای تبلیغاتی مربوط به انتخابات که بعد از احراز صلاحیت‌ها از سوی شورای نگهبان آغاز می‌شود، هر واحد چاپی که بخواهد برای نامزدهای انتخابات مجلس شورای اسلامی و نیز انتخابات مجلس خبرگان، پوسترهای تبلیغاتی و مواردی از این دست چاپ کند، باید نام واحد صنفی خود و همچنین تیراژ پوستر‌هایش را به مراجع ذی‌صلاح اعلام کند. چاپخانه‌های فعال در امر تبلیغات انتخاباتی نیز قبل از انجام هرگونه سفارش چاپی برای کاندیدا‌ها، باید مجوز وزارت کشور را رویت و پس از چاپ، از هر نمونه یک نسخه با ذکر تیراژ به اتحادیه چاپخانه‌داران ارسال کنند. از سویی دیگر چاپِ اوراق و اقلام تبلیغاتی در چاپخانه‌ها به شرطی مجاز است که اولا ستاد تبلیغات انتخاباتی نامزد درخواست کتبی و رسمی خود را به چاپخانه اعلام کنند و در ثانی نشانی دقیق چاپخانه و تاریخ چاپ هم در اوراق تبلیغاتی درج شود.

شعارنویسی انتخاباتی روی کاغذهای خارجی!

موضوع بسیار مهم دیگری که حتما در تحلیل بازدهی سفارش تبلیغات چاپ بر اقتصاد چاپ باید درنظر گرفته شود، میزان کاغذهای مورد استفاده در این کالاهای تبلیغی است. گویا در سنوات گذشتهٔ انتخابات (به ویژه انتخابات ریاست جمهوری)؛ هر نامزدی سهمیهٔ کاغذ رایگانی در اختیار داشت که به دلیل افزایش تصاعدی قیمت کاغذ این مسئله امروز منتفی شده است.

بیشتر کاغذهای مورد استفاده‌ در چاپ اقلام تبلیغاتی نامزد‌ها؛ کاغذ تحریر ۷۰ گرمی، کاغذ گلاسه و... است. به گفتهٔ ذکایی ۱۰۰درصد کاغذهای مورد استفاده در تبلیغات نامزدهای انتخاباتی که شامل کاغذهای معمولی، گلاسه و تحریر می‌شود با این توجیه که کار تبلیغاتی آن هم در سطح انتخابات باید با کیفیت مطلوب ارائه شود تا تاثیرگذار باشد، خارجی و وارداتی هستند.

او یادآور می‌شود: یکی از توصیه‌های ما این بود که به‌جای اصرار بر بالا بردن تعرفهٔ کاغذ وارداتی دست‌کم نامزدهای انتخاباتی از کاغذهای داخلی برای کارهای تبلیغاتی خود استفاده کنند. اصولا اینکه در پایان سال و آن‌ هم نزدیک به انتخابات افزایش تعرفه داشته باشیم، خود موجب شوک و به‌هم‌ریختگی در بازار خواهد بود.

پورمند هم به عدم تولید کاغذهای گلاسه در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: کاغذ گلاسه‌ که در ایران تولید نمی‌شود و مقوا هم یک کارخانهٔ اترک است که شیتِ پشت طوسی تولید می‌کند. به همین دلایل تقریبا تمام کارهای تبلیغاتی انتخابات با کاغذ وارداتی زیر چاپ می‌رود.

آنچه که تبلیغات انتخابی برای صنعت چاپ می‌آورد

با این تفاسیر؛ تکاپوی تبلیغاتی انتخابات اسفند گرچه به چاپخانه‌ها هم کشیده می‌شود و میزان سفارش کارهای چاپی آن‌ها را بالا می‌‌برد اما اول آنکه به دلیل شرایط اقتصادی حاکم بر این صنعت و باتوجه به استفاده از مواداولیهٔ خارجی و... این حجم کاری مضاعف آنچنان آوردهٔ مالی هم برای صنعت چاپ کشور ندارد. ثانیا با همین بازدهی اندک هم سهم چاپخانه‌های خصوصی و مستقل نمی‌شود. ثالثا در شرایطی که مدام صحبت از افزایش تعرفهٔ کاغذ وارداتی با ادعای حمایت از کاغذ داخلی می‌شود، کاغذهای تولید داخل؛ هیچ سهمی در چاپ تبلیغات انتخاباتی ندارد.